Υπάρχουν κάποιες λέξεις που έχουν, λες , μια δική τους δυναμική και κάθε φορά που προσπαθεί κανείς να τις εξηγήσει, εκείνες σαν κόρες που θέλουν να μείνουν ανέγγιχτες, αρχικά τού χαμογελούν και τον κάνουν να αναθαρρήσει, πως ναι, θα καταφέρει να τις πλησιάσει, μα στο τέλος, ξεγλιστρούν, ίσως ακόμη πιο μακριά από όσο ήταν στην αρχή. Κρυφογελούν με τον άτυχο κι εύπιστο που νόμισε πως θα μπορέσει να τις κατακτήσει. Τέτοια λέξη είναι η αυταγάπη (self-love, στη διεθνή βιβλιογραφία). Λέξη πολύπλευρη και διφορούμενη, τόσο που φιλόσοφοι και στοχαστές, αλλά και θρησκείες κι επιστήμονες προσπάθησαν κι ακόμη προσπαθούν να την προσεγγίσουν, να την περιγράψουν και να την ορίσουν. Η επιτυχία τους; Μάλλον σχετική, καθώς εκείνη παραμένει άπιαστη, αλλά αυτό ας περιμένουμε λίγο ακόμη για να το αποφασίσουμε.
Ταξιδεύοντας αιώνες πίσω, οι αρχαίοι μας πολυπράγμονες πρόγονοι, προσέγγισαν την αυταγάπη με διάφορους τρόπους και θεωρίες· κατά την προσφιλή τους τακτική προσπάθησαν να τη χωρίσουν σε κατηγορίες. Διαχώρισαν, λοιπόν, τις περιπτώσεις που αφορά μόνο το ίδιο το άτομο κι αυτές που έχουν προεκτάσεις κι επιδρούν και στην κοινωνία. Καταδίκασαν τη ναρκισσιστική αυταγάπη, πνίγοντας το Νάρκισσο στο μύθο του (μεταμορφώνοντάς τον σε ένα υπέροχο άνθος παρ’ όλα αυτά- το λες και διπλωματική προσέγγιση). Τέλος, προβληματίστηκαν αναζητώντας τη «σωστή» μορφή της. Ο Αριστοτέλης, καταδικάζει μεν τη φιλαυτία, αφήνει, ωστόσο κι ένα παραθυράκι ανοιχτό! Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον μεγάλο φιλόσοφο, η αγάπη για τον εαυτό είναι, μεν, καταδικαστέα όταν κάποιος τη χρησιμοποιεί προς όφελός του, ωστόσο, όταν κάποιος αγαπά τον εαυτό του με στόχο να γίνει ενάρετος (κι άρα χρήσιμος για το σύνολο), αυτή η αγάπη είναι το καλύτερο είδος καλού.
Φεύγοντας από την αρχαιότητα και προχωρώντας προς τις σύγχρονες θρησκείες, παρατηρεί κανείς ότι οι αναφορές για την αυταγάπη είναι ποικίλες και συχνές στη διδασκαλία τους, ενώ παράλληλα είναι και συχνά, αντικρουόμενες. Έτσι, για παράδειγμα, ο βουδισμός τη θεωρεί την πηγή όλων των κακών, ενώ, αντιθέτως, ο χριστιανισμός καλεί τους πιστούς να αγαπήσουν το διπλανό τους όπως τον εαυτό τους, προϋποθέτοντας, έτσι, ότι είναι δεδομένη η αγάπη καθενός για τον εαυτό του.
Συνεχίζοντας στους μεταγενέστερους στοχαστές, υπάρχει μια τάση και στροφή προς τον ηθικό εγωισμό ( Henry Sidgwick ) και την προσπάθεια να ενισχυθεί το θετικό πρόσημο της αυταγάπης. Ο Σπινόζα, στην Ηθική, θεωρεί την αυτοπροστασία αρετή, ενώ ο φιλόσοφος Erich Fromm, διαφοροποιεί την αγάπη που έχει κάποιος για τον εαυτό του από το να είναι εγωιστής κι εγωκεντρικός. Ο Fromm απενοχοποιεί την αυταγάπη, τονίζοντας ότι αυτή αναφέρεται όχι στο να είναι κανείς εγωπαθής, αλλά στο να έχει και να παίρνει την ευθύνη για τον εαυτό του.
Πλησιάζοντας το σήμερα, είναι τόση η σημασία της και η αξία της λέξης, αλλά και της ουσίας πίσω από αυτή, που διεθνή κινήματα με παγκόσμια επιρροή, κατακλύζονται στα καταστατικά, στα συνθήματα αλλά κι έμπρακτα από την έννοια της αυταγάπης. Έτσι, το κίνημα των Χίπις , το φεμινιστικό κίνημα, το κίνημα υπέρ της ισότητας των people of colour, το κίνημα υπεράσπισης των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, είναι μόνο μερικά από εκείνα που εξάρουν την αξία της. Ενδεικτική αυτής της τάσης και της αξίας της επιλογής της λέξης, είναι η συνεχής αναφορά στην αγάπη για τον εαυτό και την αποδοχή του διαφορετικού, από όλα τα κινήματα που προαναφέρθηκαν, με κάθε ευκαιρία και σε κάθε περίπτωση.
Τελικά, όμως κι όταν μιλάει κανείς για έναν άνθρωπο, πέρα από φιλοσοφίες, θρησκείες και κινήματα, είναι η αυταγάπη η διεκδίκηση της εσωτερικής ισορροπίας ή μια πλευρά του εγωιστικού ναρκισσισμού; Το ερώτημα εύλογο κι η απορία πώς μια αγάπη έφερε τέτοιο διχασμό, έχει, μάλλον, αυταπόδεικτη απάντηση. Κάθε μεγάλη αγάπη φέρνει εντάσεις, πολύ περισσότερο εκείνη που οφείλει να είναι η μεγαλύτερη. Αυτή για τον ίδιο μας τον εαυτό.
Στην πράξη, πάντως, το ζητούμενο παραμένει ένα κι αφορά το πώς εφαρμόζεται η αυταγάπη και τι προεκτάσεις έχει στην καθημερινότητα του καθενός. Η αγάπη για τον εαυτό μας, λοιπόν, αφορά στην ουσιαστική φροντίδα του και κινείται σε πολλούς άξονες. Αρχικά, χρειάζεται να ασχολούμαστε με την ατομική μας καθαριότητα, την καλή ποιότητα τροφής και ύπνου. Να φροντίζουμε για την άσκησή μας και μια συστηματική σωματική δραστηριότητα τέτοια που να μας διασφαλίζει ένα υγιές σώμα. Επιπλέον και σε συνέπεια με την κατεύθυνση αυτή, είναι σημαντικό να κάνουμε τους ιατρικούς μας ετήσιους ελέγχους, ενώ παράλληλα πρέπει να μην παραλείπουμε την ψυχολογική μας υποστήριξη. Η ψυχική μας ισορροπία αποτελεί μέρος της απαραίτητης αυτοφροντίδας. Να θυμόμαστε να αφήνουμε τον εαυτό μας να είναι αυθόρμητος, αλλά συγχρόνως να τον οριοθετούμε όταν αυτός ο αυθορμητισμός κινδυνεύει να τον βάλει σε μπελάδες. Έτσι, αν, για παράδειγμα, ο ενθουσιασμός μας για ένα νέο project στη δουλειά κινδυνεύει να μας οδηγήσει σε υπερκόπωση, η πράξη αυταγάπης είναι να τον χαλιναγωγήσουμε και να μην εξωθήσουμε τον εαυτό μας στα άκρα.
Σημαντικό είναι να ζούμε την καθημερινότητά μας με ένταση αλλά, παράλληλα, να αποζητούμε τη χαλάρωση και την ηρεμία μας . Να μην ξεχνάμε να διεκδικούμε κάθε τόσο χρόνο μόνο για εμάς με σκοπό να επαναπροσδιορίσουμε τα ζητούμενά μας , τις σχέσεις και τις αποφάσεις μας. Τότε θα έχει τη μεγαλύτερη αξία και για εμάς αλλά και για όσους βρίσκονται γύρω μας με οποιονδήποτε τρόπο και σε οποιαδήποτε θέση και σχέση. Η αυταγάπη δεν είναι μια θεωρία, αλλά μια πραγματικότητα μέσα στην οποία καλούμαστε να μπούμε και να πορευτούμε, φροντίζοντας τον εαυτό μας. Αποτελεί πράξη ευθύνης, αυτοεκτίμησης κι ωριμότητας. Κυλάει από εμάς στους γύρω μας, σε μια πράξη αγάπης συνειδητή και πιο ειλικρινή. Κι αυτό είναι κάτι που αξίζει να προσπαθήσουμε.
Συντάκτης: Ελένη Καραχανίδη
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
Επιμέλεια κειμένου: Γιοβάννα Κοντονικολάου
