Το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού απ’ την παιδική ηλικία

Με αφορμή το viral status μιας καθηγήτριας σ’ ένα σχολείο της Γαλλίας, όπου αναφέρει πως μια μαθήτριά της, επτά ετών, της ζήτησε να την αποκαλεί με αντρικό όνομα, θα προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το δικαίωμα ενός παιδιού να αυτοπροσδιορίζει το φύλο του σ’ αυτή την ευαίσθητη κι αθώα ηλικία.

Αρχικά θα πρέπει να αντιληφθούμε πως η έννοια του φύλου είναι πολυσύνθετη κι αποτελεί πεδίο συνεχόμενης έρευνας αλλά και διαφωνίας μεταξύ επιστημόνων καθώς και πεδίο ανεξερεύνητο κι άγνωστο στο μεγαλύτερο πλήθος πολιτών, ακόμα και στις δυτικές κοινωνίες.

Από βιολογική άποψη, σ’ ένα έμβρυο ο εγκέφαλος και τα νευρικά κύτταρα απ’ τα οποία αποτελείται αναπτύσσονται αργότερα απ’ τα αναπαραγωγικά του όργανα. Οι γενετικοί αδένες του παράγουν ποσότητες ορμονών οι οποίες διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο. Αυτή η διαφοροποίηση επιτρέπει στην ανάπτυξη του εγκεφάλου να ταυτιστεί με το βιολογικό φύλο. Όταν όμως κάποιος ενδοκρινικός παράγοντας παρέμβει σε αυτή τη διαδικασία, προκύπτει αναντιστοιχία μεταξύ γονοτύπου και φαινοτύπου του ατόμου. Η ιδέα του εαυτού του, της ταυτότητας φύλου του και της έκφρασής του, ορίζονται απ’ τη φαιά ουσία του κι όχι απ’ τα γεννητικά του όργανα.

Μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, διδαχτήκαμε το δίπολο των φύλων, αυτό του αρσενικού και του θηλυκού, με βάση την κοινωνική κι όχι την έμφυλη ταυτότητα. Με λίγα λόγια, μοιάζει με μαθηματική ταυτότητα όπου βιολογικό φύλο ισούται με κοινωνικό φύλο. Τι γίνεται, όμως, όταν ένα ανθρώπινο ον δυσφορεί μέσα στο ίδιο του το σώμα και το είδωλο του καθρέφτη του διαφωνεί με αυτό που το ίδιο νιώθει;

Η φοβία, η οποία είναι βαθιά ριζωμένη στην ελληνική κοινωνία απέναντι σε κάθε διαφορετικό φύλο –πλην του διπολικού–, καθιστά αυτά τα παιδιά ανασφαλή σε οποιοδήποτε χώρο, ξεκινώντας απ’ το ίδιο τους το σχολείο. Η κατάρτιση διδακτικού και διοικητικού προσωπικού των σχολείων, ως προς τα δικαιώματα του αυτοπροσδιορισμού, ήταν προσωπική υπόθεση κι αυτό την έκανε ανεπαρκή. Στο πλαίσιο ενός ανεκπαίδευτου σχολικού περιβάλλοντος τα παιδιά αυτά γίνονται πόλοι έλξης είτε λεκτικών είτε ακόμη και βίαιων επιθέσεων.

Σύμφωνα με τον Ν.4491/ 2017- ΦΕΚ 152/Α/13-10-2017, πέρα απ’ τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, ιδρύεται κατά το Αρ.8, «Εθνικός Μηχανισμός Παρακολούθησης και Αξιολόγησης του Σχεδίου Δράσης για τα Δικαιώματα του Παιδιού». Επιπλέον, με βήματα δειλά, ξεκινούν προγράμματα επιμόρφωσης στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με σκοπό την ενημέρωση των παιδιών σχετικά με τις έμφυλες ταυτότητες και το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού φύλου.

Οι παραπάνω δράσεις καθώς κι η ψήφιση του Νόμου 4491/2017 ανακούφισε μέρος των ευάλωτων αυτών κοινωνικών ομάδων και θεσπίστηκαν δικαιώματα που για την ευρωπαϊκή κοινότητα φαντάζουν αυτονόητα, ορίζοντας όμως κατώτερο όριο ηλικίας το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού τα δεκαεπτά έτη, στερώντας έτσι από ανήλικα τρανς άτομα τη δυνατότητα αίτησης αλλαγής των εγγράφων τους. Παράλληλα, τα ίντερσεξ παιδιά, παραμένουν σχεδόν αόρατα μέχρι οι αγώνες των οικογενειών τους να αποδώσουν καρπούς και να προστατευτούν κι αυτά υπό ένα ενιαίο νομικό πλαίσιο.

Κοινότητες που αγωνίζονται για τα δικαιώματα αυτών των ομάδων ελπίζουν σε ένα καλύτερο, πιο δημοκρατικό και πιο ανθρώπινο, μέλλον. Χρειάζεται να αναφερθεί πως όλες οι παραπάνω δράσεις συνοδεύτηκαν από αγανακτισμένες επιστολές γονέων κι εκπαιδευτικών προς αρμόδιους φορείς, οργισμένα ψηφίσματα Εκκλησίας καθώς και συζητήσεις θαμώνων καφενείων με εξαγριωμένα χτυπήματα τραπεζιών, κάνοντας λόγο για ζητήματα τιμής.

Τι συμβαίνει, όμως, με την ψυχολογία ενός παιδιού που νιώθει ότι δεν του ανήκει το σώμα που έχει; Μπορεί αυτόβουλα να ζητήσει να το σεβαστούν; Μιλώντας με στατιστικά, προκειμένου να αντιληφθούμε τι συμβαίνει στην παιδική καρδιά του, αξίζει να αναφέρουμε πως σύμφωνα με έρευνες το 82% των τρανς παιδιών σταμάτησαν το σχολείο λόγω εκφοβισμού, το 44% έχουν κακοποιηθεί σωματικά, το 69% έχουν υποστεί εκφοβισμό, ενώ τρανς παιδιά κι έφηβοι έχουν 6% μεγαλύτερη πιθανότητα για κατάθλιψη και 8% μεγαλύτερες πιθανότητες για απόπειρα αυτοκτονίας. Αριθμοί θλιβεροί μα αντιπροσωπευτικοί. Μελέτες που τρίβουν στα μούτρα την άγνοιά μας και τη θαμμένη συναισθηματική νοημοσύνη μας.

Πώς μπορούμε να μειώσουμε αυτά τα στατιστικά; Πώς μπορούμε να τα εξαλείψουμε και κάθε παιδί, ανεξαρτήτως φύλου, να μεγαλώσει ψυχολογικά υγιές, σε μια οικογένεια αγάπης, σ’ ένα σχολείο αποδοχής, ανάμεσα σε συμμαθητές που δεν είναι εχθροί και σε μια κοινωνία που δεν το κάνει να νιώθει τρόμο για το ίδιο του το «είναι»; Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές. Θα πρέπει να αρχίσει να μεγαλώνει μέσα σε ένα ενημερωμένο κι υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον το οποίο θα καταδικάζει βίαιες ενέργειες σε βάρος του κι όχι μόνο και που θα προσπαθήσει, μεταξύ άλλων, να του μάθει να απαιτεί να σέβονται την ταυτότητά του.

Όταν θα αρχίσει να εκφράζεται απέναντι σ’ ένα εκπαιδευτικό σύστημα που είναι έτοιμο να συμβουλεύσει με αληθινό ενδιαφέρον και με ανοιχτά αφτιά να ακούσει τις ανησυχίες του. Θα συμβεί όταν θα νιώσει πως ο κοινωνικός περίγυρός του δε θα είναι μια ενωμένη μάζα με εχθρική διάθεση που θέλει να το πονέσει και να το χλευάσει. Όταν το μίσος κι ο φόβος για καθετί διαφορετικό αντικατασταθούν από γνώση και κατανόηση, δε θα υπάρχει πια τροφή για να αναπτύσσονται.

Το κλειδί βρίσκεται στη γνώση, την παιδεία και την καλλιέργειά μας. Οφείλουμε ως πολίτες να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του άλλου και να μάθουμε να την υπερασπιζόμαστε. Διαβάζοντας τα παραπάνω ίσως αναρωτιόμαστε αν είναι ανάγκη να διαβάσουμε έρευνες για να σεβόμαστε τη διαφορετικότητα του ατόμου, είτε είναι παιδί είτε ενήλικας.

Αν όλοι εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε χωρίς να βλάπτουμε τη σωματική ή ψυχολογική ακεραιότητα του άλλου, αν δείχνουμε χωρίς ντροπή αλλά με υπερηφάνεια αυτό που είμαστε, αν δεχτούμε όλοι, τη δική μας ατομική διαφορετικότητα αλλά και των άλλων, αν σεβόμαστε τις δικές μας επιλογές αλλά και των γύρω μας, δε θα χρειαζόμασταν κανένα νόμο να πιστοποιήσει αυτό που είμαστε, ούτε να μας ορίσει δικαιώματα. Όλοι είμαστε κάτω απ’ τον ίδιο ουρανό, πατάμε το ίδιο χώμα, κλαίμε και γελάμε από χαρά ή λύπη.

«Ένα παιδί μπορεί να διδάξει σε έναν ενήλικα τρία πράγματα: να είναι ευτυχισμένος χωρίς ιδιαίτερο λόγο, να είναι πάντα απασχολημένος με κάτι και να ξέρει να απαιτεί με όλη του τη δύναμη αυτό που θέλει». P.Coelho