«Τα βιβλία είναι ο πιο ανέξοδος τρόπος να ταξιδεύεις», λένε κάποιοι. Στην πραγματικότητα όμως το βιβλίο δεν είναι απλώς ένα μέσο να ταξιδέψεις σε μέρη μακρινά που ενδεχομένως να μην πας ποτέ ή σε μέρη ανύπαρκτα και φανταστικά. Τα βιβλία είναι μια μαγική χρονομηχανή που σε μεταφέρει σε διαφορετικές εποχές και μαγικούς κόσμους. Οι λέξεις ξεπηδούν πολλές φορές μέσα από τις μυρωδάτες σελίδες τους και δημιουργούν ολόκληρες εικόνες, σκέψεις και προπάντων συναισθήματα.
Από παιδιά λατρεύουμε να ακούμε ιστορίες. Δε μας νοιάζει πάντα το περιεχόμενο, αρκεί να έχει δράση, ήρωες, αγωνία. Όσο μεγαλώνουμε επιλέγουμε περισσότερο συνειδητά τα είδη των ιστοριών που θα διαβάσουμε αλλά εξακολουθούμε να έχουμε την ανάγκη να εμπλακούμε συναισθηματικά. Απλώς οι δράκοι που διαβάζαμε μικροί στα παραμύθια, τώρα στα βιβλία μας έχουν άλλη μορφή. Ταυτίζονται περισσότερο με τους καθημερινούς δράκους που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Όλα πάντως έχουν τον συμβολισμό τους.
Για εκείνους λοιπόν που αγαπούν την ανάγνωση και τις ιστορίες μια πολύ ωραία πρακτική είναι να διαβάζουν ξανά βιβλία που έχουν διαβάσει στο παρελθόν σε διαφορετική ηλικιακή φάση. Αυτό μπορεί να ακούγεται βαρετό όμως κρύβει μια γοητεία αφού μέσα από αυτή τη διαδικασία αναγνωρίζουμε την εξέλιξή μας. Ερχόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο με τις αλλαγές που έχουν έρθει στη ζωή μας και σε εμάς τους ίδιους και βλέπουμε τα πράγματα από ένα διαφορετικό πρίσμα. Μερικά από τα βιβλία από τα οποία μπορούμε να λάβουμε διαφορετικά μηνύματα διαβάζοντάς τα σε άλλη φάση της ζωής είναι τα εξής:
1. Μικρός Πρίγκιπας – Antoine de Saint – Exupéry
Ο «Μικρός Πρίγκιπας» είναι ίσως το πιο πολυδιαβασμένο βιβλίο παγκοσμίως αφού εδώ και 54 χρόνια βρίσκεται περήφανο στις βιβλιοθήκες μας. Ένα υπέροχο κείμενο βασισμένο σε συμβολισμούς κι αλληγορίες μάς μαθαίνει τις αληθινές σχέσεις και την ουσιαστική αγάπη. Στα παιδικά μάτια ο δραστήριος πρίγκιπας μάς γνωρίζει τον κόσμο και την αληθινή αγάπη, στα μάτια όμως τα δικά μας, ο μικρός πρίγκιπας μας δείχνει τη σκληρότητα που έχει ο κόσμος μας. Η μιζέρια, η κακία και όλα εκείνα που κάνουν τον κόσμο μας λίγο και που μόνο με την παιδικότητα και το φως μιας καθαρής ψυχής μπορούν να παραμεριστούν. Αποφθέγματα δε που ένα παιδί ίσως να μην μπορεί να αντιληφθεί απόλυτα, οι ενήλικες, όχι απλώς τα αισθανόμαστε, αλλά τα κουβαλάμε σαν παρακαταθήκη. Ποιος μπορεί άλλωστε να ξεχάσει το «Αυτό είναι το μυστικό μου. Είναι πολύ απλό. Μόνο με την καρδιά μπορεί κάποιος να δει σωστά -αυτά που είναι πραγματικά σημαντικά δεν μπορούν να τα δουν τα μάτια» ή το «Είσαι υπεύθυνος για πάντα για αυτό που ημέρεψες»;
2. Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου – Άλκη Ζέη
Στα εφηβικά βιβλία που αγαπήσαμε συγκαταλέγεται και «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου». Ένα βιβλίο που για τις πιο μικρές-εφηβικές ηλικίες είναι μια γνωριμία με την έννοια της μάχης. Καλογραμμένο, με μπόλικο χιούμορ και σκληρές αλήθειες. Όταν το πρωτοδιαβάζεις μεταφέρεσαι σε έναν διαφορετικό κόσμο, τόσο κοντινό και μακρινό ταυτόχρονα. Αυτό που σε τραβά περισσότερο είναι τα γεγονότα και η ιστορία -όταν λέμε ιστορία όχι μόνο η πλοκή που είναι εξαιρετική, αλλά τα ιστορικά γεγονότα. Μαθαίνεις για τη φρίκη της μάχης χωρίς όμως τόσο έντονα αρνητικά συναισθήματα. Μεγαλώνοντας αυτό το βιβλίο σε κάνει να στέκεσαι στους χαρακτήρες του. Φυσικά τα γεγονότα συνεχίζουν να είναι δραματικά κι έντονα όμως κάθε χαρακτήρας που είναι πλεγμένος με τόσες διαφορετικές πτυχές και τόσες αποχρώσεις, με εναλλαγές στα συναισθήματα και τις καταστάσεις, σε κάνει να μαγεύεσαι, να ταυτίζεσαι ή να απωθείσαι· το μόνο σίγουρο είναι πως παρατηρείς και αναγνωρίζεις πολλά σημεία για το τι πραγματικά σημαίνει μάχη για έναν άνθρωπο.
3. Το ημερολόγιο της Άννα Φρανκ
Συνεχίζοντας στο ίδιο μοτίβο, το «Ημερολόγιο της Άννα Φρανκ» αποτελεί πηγή γνώσης για την εποχή της γερμανικής κατοχής. Συγκεκριμένα οι καταγραφές της καθημερινότητας του κοριτσιού αυτού στην Ολλανδία μάς περιγράφουν ανατριχιαστικά τη φρίκη της μάχης. Μέσα από τα μάτια ενός παιδιού που προσπαθεί να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα, ως έφηβοι ταραζόμαστε από τα γεγονότα, ως ενήλικες όμως ερχόμαστε αντιμέτωποι με τα σφάλματα που κάνει το ανθρώπινο γένος ενάντια στον ίδιο τον άνθρωπο και τη φύση. Βλέπουμε πραγματικά τον εύθραυστο ψυχισμό ενός παιδιού και την επίδραση που έχει ο εγκλεισμός, ο φόβος και ο τρόμος. Από το 1942 έως σήμερα, το ημερολόγιο αυτό σφραγίζει την ύπαρξή μας και μας διδάσκει συνεχώς και αδιαλείπτως.
4. Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της – Άλκη Ζέη
Αλλάζοντας κλίμα αλλά ερχόμενοι ξανά στα μονοπάτια της Άλκη Ζέη, η Κωνσταντίνα είναι μια ηρωίδα των εφηβικών μας χρόνων που έχει να μας δώσει πολλά σε κάθε ηλιακή φάση. Όταν είσαι έφηβος και διαβάζεις το βιβλίο αυτό νιώθεις τεράστια ταύτιση. Μπορεί οι γονείς μας να μη χωρίζουν αλλά όλα όσα βιώνει η Κωνσταντίνα και η ανάγκη της να ξεφύγει από αυτά που την οδηγούν σε λανθασμένες επιλογές είναι συναισθήματα που τα βιώνουμε πάνω κάτω όλοι στην εφηβεία. Η κλίμακα μπορεί να αλλάζει αλλά το κεντρικό συναίσθημα παραμένει το ίδιο. Έρχεται λοιπόν σε επαφή ο έφηβος εαυτός μας με την έννοια της εξάρτησης. Πιάνοντας το ίδιο βιβλίο στα χέρια μας, μερικά χρόνια μετά, ως ενήλικες και γονείς -όχι απαραίτητα το δεύτερο-, βλέπουμε την άλλη πλευρά του νομίσματος. Ερχόμαστε να αντιληφθούμε ως γονείς ή γενικότερα ως υπεύθυνοι ενήλικες τι αντίκτυπο έχουν οι πράξεις μας και οι χειρισμοί μας σε μια παιδική ψυχή. Πώς οι δικές μας επιλογές ορίζουν τη ζωή των άλλων. Πώς τα δικά μας λάθη παιδεύουν τα παιδιά μας και πόσο εύθραυστα είναι αυτά στα χέρια μας.
5. Το καπλάνι της Βιτρίνας – Αλκή Ζέη
Το τελευταίο έργο της Ζέη που αναφέρουμε στη λίστα μας, αλλά το πρώτο δικό της. Προηγείται του περιπάτου του Πέτρου και έχει την ίδια θεματική αναφερόμενο όμως σε γεγονότα που χρονικά κάπως προηγήθηκαν. Το καπλάνι της βιτρίνας φιγουράριζε στις σχολικές μας βιβλιοθήκες και ήταν πάντα νούμερο ένα επιλογή στις ανταλλαγές βιβλίων των μαθητικών μας χρόνων. Ένα κείμενο που μέσα από μια ιστορία ξετύλιγε την ιστορία της Ελλάδας την εποχή του Μεταξά, ανέφερε τον εμφύλιο στην Ισπανία αλλά ακουμπούσε και την Γερμανική κατοχή. Σαν παιδιά εννοείται κανείς δεν κατάλαβε ποτέ όλα εκείνα τα κρυφά μηνύματα που περνούσαν και τις πληροφορίες που δίνονταν μέσα από τις σελίδες του. Βέβαια για να είμαστε ακριβείς, τα μηνύματα δεν ήταν κρυφά, οι γνώσεις μας ήταν λίγες και ανεπαρκείς για να καταλάβουμε ό,τι διαβάζαμε. Το συναίσθημα που μας δημιουργούσε το βιβλίο ήταν σαφώς έντονο αλλά τώρα, χρόνια μετά, ξαναδιαβάζοντας το κείμενο και γνωρίζοντας περισσότερα για την ιστορία της εποχής εκείνης, αντιλαμβανόμαστε σε άλλο βαθμό τη σπουδαιότητά του. Καταλαβαίνουμε ξεκάθαρα γιατί κυνηγούσαν τον μεγάλο ξάδελφο Νίκο, γιατί το ένα κορίτσι ήθελε να γίνει φαλαγγίτισσα ενώ το άλλο ήταν πραγματικά φιλειρηνική και διαφορετική. Όπως έχει εξομολογηθεί και η ίδια η συγγραφέας, τα βιβλία της -συμπεριλαμβανομένου κι αυτού- δεν είναι παιδικά· είναι βιβλία για μεγάλους μέσα από τα μάτια των παιδιών κι αυτό το καταλαβαίνουμε διαβάζοντάς τα ξανά.
6. Ένα παιδί μετράει τα άστρα – Μενέλαος Λουντέμης
Έχει χαρακτηριστεί από τα must της ελληνικής λογοτεχνίας κι όχι άδικα. Ο Λουντέμης μέσα από τη δεύτερη ιστορία του Μελένιου -και όλη την τετραλογία- μάς δείχνει τη δίψα ενός παιδιού για γνώση. Μας διδάσκει πώς είναι να μην εγκαταλείπεις την επιθυμία και το όνειρό σου αλλά να πασχίζεις γι’ αυτό με κάθε κόστος. Στα παιδικά μάτια οι περιγραφές του Λουντέμη φαντάζουν μοναδικές και σε ταξιδεύουν στην εποχή του ’50 σε μέρη μακρινά. Η αληθινή αγάπη, το μίσος, η αδικία και η δικαιοσύνη συναντιούνται στις σελίδες του βιβλίου αυτού, δίνουν τις μάχες τους και συστήνονται στη ζωή του Μελένιου αλλά και στη δίκη μας ως παιδιά που τολμούμε να διαβάσουμε το κείμενο αυτό. Αρκετά χρόνια μετά και μακριά από τα ξέγνοιαστα χρονιάς της παιδικής-εφηβικής ηλικίας που βρισκόμασταν όταν το πρωτοδιαβάσαμε, αισθανόμαστε λιγότερη λύπη και περισσότερη αισιοδοξία για εκείνο το παιδί που κυνηγά να ικανοποιήσει τη δίψα του. Μπορεί να διαβάζεται με λίγη δυσκολία παραπάνω, όμως μας κάνει να θυμηθούμε πως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αυτές οι λέξεις μάς σημάδεψαν και έπλασαν για λίγο έστω την σημερινή μας προσωπικότητα. Είναι ταλέντο αυτό του Λουντέμη να σκαλίζει ψυχές και να φτιάχνει χαρακτήρες.
7. Το λάθος αστέρι / The fault in our stars – John Green
Μια όχι και τόσο παιδική επιλογή αλλά σίγουρα εφηβική. «Το λάθος αστέρι» είναι ένα βαθιά συγκινητικό κείμενο που όμως δε θέλει να γίνει στενάχωρο. Μας αφηγείται την ιστορία δυο νεαρών εφήβων που πάσχουν από καρκίνο και ερωτεύονται μέσα από μια τυχαία συνάντηση. Δε θέλει να μας αποκαρδιώσει αυτό το βιβλίο, θέλει να μας δείξει τη μαγεία του έρωτα, τη δύναμη που κρύβουν τα συναισθήματα των ανθρώπων -ειδικά στην εφηβεία- και πως η μοίρα μας μπορεί να μην είναι τελικά πάντα στα χέρια μας. Όταν το διαβάζει ένας έφηβος σίγουρα δεν είναι κι ό,τι πιο ευχάριστο σαν πρώτο touch. Όμως είναι σημαντικό να δει μια άλλη πλευρά της ζωής που όχι μόνο δεν έχει δει αλλά ίσως δεν έχει καν φανταστεί. Είναι μια ιστορία που σε κάθε ηλικία μάς συγκινεί και μάς ταρακουνά θέλοντας να μας βγάλει από τη μιζέρια της κανονικής και εύκολης ζωής μας ή να μας ενθαρρύνει να αντιμετωπίσουμε τις δικές μας δυσκολίες με αισιοδοξία. Όσο μεγαλώνεις λοιπόν και διαβάζεις ξανά αυτό το love story που διαφέρει από όλα τα υπόλοιπα, νιώθεις την αισιοδοξία των ηρώων, το πάθος για ζωή, για έρωτα κι αγάπη. Δεν επικεντρώνεσαι στην αρρώστια και στη λύπηση αλλά παίρνεις δύναμη να πας τη ζωή σου ένα βήμα παρακάτω.
8. Ματίλντα – Ρόαλντ Νταλ
Εάν δεν έχουμε διαβάσει το βιβλίο σίγουρα γνωρίζουμε όλοι τη Ματίλντα από τη μεγάλη οθόνη και την ομώνυμη ταινία. Μια ιστορία που λατρεύουν τα παιδιά αφού μέσα από ξεκαρδιστικές στιγμές αναδεικνύεται η αγάπη, η δικαιοσύνη και χωρίς να το καταλάβουμε μας μεταδίδεται η αγάπη για τη μάθηση και τα βιβλία. Φυσικά όταν είμαστε μικροί αυτό που μας μένει καταληκτικά είναι πόσο cool και super είναι η Ματίλντα που τα ξέρει όλα, που έχει δυνάμεις υπερφυσικές και γίνεται ηρωίδα στο σχολείο της. Τα μηνύματα όμως που λαμβάνουμε μεγαλύτεροι είναι πολλαπλάσια και δεν περιορίζονται μονάχα στη μικρή Ματίλντα και τα χαρίσματά της. Η τοποθέτηση ενός παιδιού στον ρόλο των γονιών και οι γονείς στη θέση του παιδιού (οι γονείς να κάνουν φασαρία και να θέλουν να δουν τηλεόραση ενώ το παιδί να διαβάσει ήσυχα) είναι ένας μαγικός τρόπος του συγγραφέα να μας δείξει πως δεν καθοριζόμαστε πάντα από το περιβάλλον μας αλλά έχουμε μια δίκη μας εσωτερική δύναμη που μπορεί να μας κάνει να ξεχωρίσουμε από αυτό. Η Ματίλντα είναι το σύμβολο της επιθυμίας για γνώση που τη χρησιμοποιεί μόνο για το καλό της ανθρωπότητας έτσι ακριβώς όπως την οριοθετεί και ο Πλάτωνας στις καταγραφές του.
9. Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα – Μενέλαος Λουντέμης
Εδώ ξεφεύγουμε από το παιδικό και πάμε από εφηβικό και άνω. Είναι όμως από εκείνα τα βιβλία που όταν διαβάσεις μετά από χρόνια σού χτυπούν νέα καμπανάκια. Ανοίξουν καινούρια παράθυρα του κόσμου μέσα σου. Γιατρεύονται νέες πληγές και επουλώνονται διαφορετικά τραύματα. Ένα βιβλίο χωρισμένο σε πέντε ενότητες, αναφέρεται σε διαφορετικές ιστορικές στιγμές που όμως ακολουθούν η μια την άλλη για να έρθουν στο τέλος να ενωθούν. Μίσος, έρωτας σε διαφορετικές εποχές, ανάμεσα σε απλούς καθημερινούς ανθρώπους που έχουν κάτι κοινό μεταξύ τους. Στην πρώτη ανάγνωση μαγεύεσαι από την πλοκή και εκστασιάζεται από την τροπή των γεγονότων. Εντυπωσιακό πώς μπλέκει ο συγγραφέας τα πρόσωπα και τις ιστορίες. Στη δεύτερη ανάγνωση παρατηρείς λεπτομέρειες ιστορικές. Συμπληρώνεις μερικά κομμάτια που είχες κενά στο παζλ της ιστορίας, μαθαίνεις γεγονότα και καταστάσεις που δεν έμαθες στο σχολείο και αδειάζεις από συναισθήματα σε κάθε σελίδα για να γεμίσεις από την επόμενη. Την τρίτη φορά που το διαβάζεις επικεντρώνεσαι στους χαρακτήρες και τον ψυχισμό τους. Ένα κέντημα όλοι, ένας κι ένας. Ο διπλανός μας, ο γείτονας μας, θα μπορούσαμε να είμαστε εμείς ένας από αυτούς. Τόσο δικοί μας και τόσο μακρινοί ταυτόχρονα. Ο τίτλος! Στην πρώτη ανάγνωση δε θα μπορούσες να σκεφτείς τι σημαίνει ο τίτλος αργότερα όμως καταλαβαίνεις. Τόσο συμβολικός, τόσο σωστός, τόσο ακριβής. Υπήρξαν πολλές περίοδοι που το ρολόι του κόσμου μας σήμανε 12. Το κουδούνι χτύπησε, όμως πάντα μετά το ρολόι σιωπά. Όπως και εμείς. Όλα αυτά όμως δεν μπορείς να τα καταλάβεις στην εφηβεία σου και στην πρώτη ανάγνωση!
10. Harry Potter – J. K. Rowling
Εδώ μιλάμε ίσως για την επικότερη σειρά βιβλίων της τελευταίας 20ετιας παγκοσμίως. Ο Harry Potter είναι ο αγαπημένος ήρωας εκατομμυρίων παιδιών και εφήβων για διαφορετικούς λόγους. Όσο πιο μικρός διαβάζεις αυτά τα βιβλία, βυθίζεσαι σε έναν μαγικό κόσμο με πλάσματα φανταστικά, περιπέτειες, αγάπη, φιλία. Τα ερωτεύεσαι. Θέλεις και εσύ να έχεις αληθινούς φίλους που θα θυσιάζονταν και σένα, να έχεις μαζικές δυνάμεις και γενικά θα ευχόσουν να ζήσεις μια περιπέτεια σαν εκείνη του Harry! Και πώς να μη θες άλλωστε αφού οι περιγραφές είναι εκπληκτικές και απίθανα ρεαλιστικές με μια γλαφυρότητα που δε σε αφήνει ασυγκίνητο. Είναι όμως μια ιστορία μόνο για παιδιά; Σίγουρα όχι! Τα κρυφά μηνύματα που στέλνουν όλες οι ιστορίες του Harry Potter είναι πολλαπλά και λίγοι μπορούν να τα καταλάβουν. Όσο μεγαλύτερος δε, τόσες περισσότερες πιθανότητες. Διαβάζοντας λοιπόν ξανά το αριστούργημα αυτό βλέπουμε ότι θίγει ζητήματα όπως ο κοινωνικός ρατσισμός, η προκατάληψη, η εναντίωση απέναντι στη αυθεντία που έχουμε μάθει να κυριαρχεί κι εμείς ακολουθούμε πιστά, η εναντίωση απέναντι στην εξουσία που μας πνιγεί, ατομικό συμφέρον ενάντια στο συλλογικό. Επίσης θίγει τα ΜΜΕ και τον κακό ρόλο που παίζουν στη ζωή μας, αλλά και τη σχετικότητα του καλού και του κακού. Εντυπωσιακό έ; Κι όμως. Μέσα από τους ήρωες της ιστορίας βλέπουμε συμβολισμούς της πραγματικής ζωής. Οι κακοί μάγοι δεν είναι τίποτα λιγότερο από όλα εκείνα τα κακά πράγματα της σύγχρονης ζωής που μας ρουφούν τον ανθρωπισμό μας, μας διαχωρίζουν με γίνουν μέσα μας το μίσος. Είναι όλα εκείνα τα σκοτεινά μονοπάτια που πρέπει να φωτίσει η καλοσύνη μας ώστε να τα αποφύγουμε. Το αληθινό φως της ψυχής μας σηματοδοτεί τον αγώνα που πρέπει να δώσουμε για το καλό και τη δικαιοσύνη.
Τα βιβλία λοιπόν δεν είναι απλώς ένα μέσο να ταξιδεύουμε άλλου αλλά να ταξιδεύουμε και μέσα στον ίδιο μας τον εαυτό. Μαθαίνουμε καλύτερα τον δρόμο που έχουμε διανύσει από τότε μέχρι σήμερα και κερδίζουμε σημαντικά bonus ψυχισμού ώστε να γίνουμε λίγο καλύτεροι… μέχρι την επόμενη ανάγνωση.
Συντάκτης: Μαρία Αθανασοπούλου
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
Επιμέλεια κειμένου: Βασιλική Γ.
