Πόσο να κρατήσει μια «φιλία» που βασίζεται στο αμοιβαίο μίσος για τρίτους;

Όταν καλείσαι να σκεφτείς οποιαδήποτε παράμετρο της λέξης «φιλία», δεν μπορείς να μην επικαλεστείς τον Αριστοτέλη και τον ορισμό που δίνει για τη φιλία. «Η φιλία είναι αρχικά ένα είδος εύνοιας που συνδέει δύο ανθρώπους αλλά στην τελειότερή της μορφή μπορεί να καταστεί ένα είδος αρετής», μας λέει μεταξύ άλλων. Εκτός από τον ορισμό, πολύ γνωστή είναι κι η διάκριση που κάνει ο φιλόσοφος στα είδη της φιλίας. Υπάρχει η φιλία κατά το χρήσιμον, κατά το ηδύ και κατά το αγαθόν. Με άλλα λόγια οι άνθρωποι αναπτύσσουν φιλικούς δεσμούς μεταξύ τους είτε επειδή ο ένας είναι χρήσιμος στον άλλον, είτε επειδή αποκομίζουν ευχαρίστηση από τις δραστηριότητες που κάνουν μαζί είτε επειδή έχουν ένα κοινό όραμα που βασίζεται σε κοινές, επίσης, αξίες κι ιδανικά με αποτέλεσμα να υπάρχει αλληλοεκτίμηση κι αλληλοσεβασμός. Μαντέψτε φυσικά ποιό είδος φιλίας είναι το ανώτερο από τα τρία.

Μετά από τον φιλόσοφο, ας πάμε στον ιστορικό. Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης στην προσπάθειά του να τονίσει τη σημασία της αντικειμενικής καταγραφής της ιστορίας αντιπαραβάλλει την ιδιότητα του ιστορικού με αυτή του κοινού ανθρώπου, του ιδιώτη, γράφοντας τα εξής: «Στην προσωπική του ζωή ο αγαθός και καλός άνθρωπος οφείλει να έχει τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους φίλους του, να «αγαπά και να μισεί από κοινού» (συναγαπάν και συμμισείν) με τους φίλους του τα ίδια πρόσωπα».

Σίγουρα είναι ένα πράγμα εξαιρετικά αναγκαίο στη ζωή του ανθρώπου κι όποιον κι αν ρωτήσεις θα απαντούσε ότι χωρίς τους φίλους του δεν θα ήταν το ίδιο όμορφη η ζωή. Αλλά πρέπει να έχουμε τους ίδιους εχθρούς με τους φίλους μας για να είμαστε φίλοι; Είναι υποχρέωση αυτή σε μια φιλία;. Κάποιοι λένε πως αν είσαι φίλος με κάποιον, αυτό αρκεί κι είναι επαρκής αυτή η μία και μοναδική δικαιολογία να μισήσεις κάποιον άλλον.

Ισχύει όμως το αντίστροφο; Είμαι φίλος κάποιου εάν αντιπαθώ τους ίδιους με αυτόν; Φιλίες που βασίζονται σε αντιπάθειες, έχθρες και πάθη, μπορούν να θεωρούνται φιλίες; Κι αν δεχτούμε ότι είναι φιλίες, σε ποιό αριστοτελικό είδος φιλίας θα τις εντάσσαμε;

Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι πιο εύκολη. Μια φιλία που στηρίζεται στην κοινή αντιπάθεια για το ίδιο πρόσωπο είναι σίγουρα φιλία κατά το χρήσιμον, διότι ο φίλος σε αυτή την περίπτωση είναι χρήσιμος για να εκτονώνουμε μέσω της συζήτησης την κοινή μας απέχθεια για το ίδιο άτομο. Είναι όμως και φιλία κατά το ηδύ, γιατί ποιός αμφιβάλλει ότι εμπεριέχει μεγάλα ποσοστά ηδονής η συνειδητοποίηση ότι υπάρχει και δεύτερο άτομο που αντιπαθεί κάποιον τόσο πολύ όσο εσύ; Είναι όμως μια φιλία που βασίζεται στην αρετή κι αποτελεί αυθεντική σχέση μεταξύ δύο ανθρώπων; Μπορεί να καταστεί ως το ανώτερο είδος φιλίας;

Πόσες φορές έχουμε έρθει κοντά με άτομα με τα οποία μοιραζόμαστε μια κοινή αρνητική σε σχέσει με ένα τρίτο άτομο; Πόσες φορές στη δουλειά δεν κοιταχτήκαμε με βλέμμα συμπονετικό με έναν συνάδελφο για να πάρουμε δύναμη; Και ξεκίνησαν τα τηλέφωνα, τα καφεδάκια, τα ποτάκια για να μοιραστούμε τις εμπειρίες μας, να ξεσπάσουμε, να εκτονωθούμε και τελικά αρχίσαμε να λέμε και τα προσωπικά μας, να κανονίζουμε κι άλλες εξόδους και στο τέλος γίναμε αυτό που λέμε «φίλοι κολλητοί». Ακόμα και δυνατοί έρωτες έχουν ξεκινήσει έτσι. Ακόμα και δύο πρώην του ίδιου ανθρώπου μπορεί να έχουν έρθει κοντά μοιραζόμενοι τις κοινές άσχημες τους εμπειρίες τους με τον κοινό παρονομαστή.

Και τελικά, το σημαντικό δεν είναι πώς ξεκινάει μια φιλία. Αλλά πώς εξελίσσεται. Αν εξελιχθεί. Γιατί κακά τα ψέματα, και σημασιολογικά να το δεις η φιλία δεν μπορεί αιώνια να στηρίζεται σε μια κοινή αντιπάθεια που κάποια στιγμή γεννήθηκε από ένα συγκεκριμένο γεγονός. Κι αν ξεκίνησε έτσι, μόνο σε μια περίπτωση θα εξελιχθεί σε πραγματική φιλία: αν την κοινή αντιπάθεια προς ένα τρίτο πρόσωπο, την υπερβεί σε ποσότητα κι ένταση η αμοιβαία συμπάθεια, σεβασμός κι αγάπη μετάξυ των δυο φίλων.

Δεν είναι αρκετό λοιπόν για να κρατήσει μια φιλία το κοινό αρνητικό συναίσθημα. Μπορεί να φέρει δυο ανθρώπους κοντά; Ναι, αλλά το ζήτημα τίθεται στο μετά. Πόση ηδονή να πάρετε από το να μισείτε μαζί τον ίδιο άνθρωπο και για πόσο; Αυτό μπορεί να είναι μόνο η αφορμή. Αν θέλουμε την πραγματική, αυθεντική, ιδανική φιλία που περιγράφει ο Αριστοτέλης, τότε πρέπει να βρούμε άλλους τρόπους να συνδεθούμε με τα άτομα γύρω μας.