Gaslighting· η τακτική χειραγώγησης που σε γεμίζει αμφιβολίες

Πόσες φορές έχεις απορήσει με τον ίδιο σου τον εαυτό; Πόσες φορές έχεις σκεφτεί ότι κάτι δεν πάει καλά με σένα; Δε γίνεται να έχεις πέσει έξω. Κι όμως το ταίρι σου επιμένει. Όλα είναι στη φαντασία σου. Άλλωστε, δε θυμάται να σου είπε ποτέ όλα αυτά που με κόπο προσπαθείς να υπενθυμίσεις. Εντάξει, λίγο η κούραση τελευταία, λίγο το άγχος, έχει επηρεαστεί η κρίση σου.

Πόσο παρήγορο να σε στηρίζει το ταίρι σου; Μια ζεστή αγκαλιά, ένα χάδι στο κεφάλι και νιώθεις αμέσως καλύτερα. Βέβαια, εξακολουθείς να αναρωτιέσαι γιατί σκέφτεσαι πια δύο φορές πριν μιλήσεις. Γιατί έχεις σταματήσει να νιώθεις άνετα ώστε να εκφράσεις γνώμη πάνω σε κάποιο ζήτημα; Γιατί ενώ πιστεύεις ξεκάθαρα κάτι, μπαίνεις διαρκώς στη διαδικασία να αμφισβητήσεις τον ίδιο σου τον εαυτό, συμπληρώνοντας στο τέλος κάθε πρότασής σου: «δεν το ξέρω και σίγουρα»;

Όχι, δεν αρχίζεις να τρελαίνεσαι. Αλλά σίγουρα αν βλέπεις κάτι να αναβοσβήνει μπροστά σου, δεν είναι φλας, αλλά η έξοδος κινδύνου που πρέπει να ακολουθήσεις. Ναι, δεν έχεις πρόβλημα εσύ, απλώς είσαι θύμα του gaslighting. Ένας όρος σχετικά άγνωστος στο ευρύ κοινό, αλλά με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Περιγράφει ουσιαστικά τη συμπεριφορά κάποιου που προσπαθεί να σε τρελάνει, να σε πείσει ότι έχεις άδικο και πως εν ολίγοις βλέπεις φαντάσματα και οράματα, και τις περισσότερες φορές το πετυχαίνει -ανάλογα με το πόσο πρόσφορο είναι το έδαφος.

Ναι, ίσως, ακούγεται υπερβολικό, αλλά καθόλου απίθανο. Λίγο πολύ, οι περισσότεροι έχουμε συναντήσει έναν πειστικό ψεύτη και έχουμε συνάψει διάφορες σχέσεις μαζί του. Πρόκειται για μια κλασική συμπεριφορά ενός νάρκισσου, όπως θα λέγαμε αν δε γνωρίζαμε αυτόν τον όρο. Είναι από τις ύπουλες μορφές χειρισμού. Και λέμε ύπουλες, γιατί δεν είναι ξεκάθαρες εξαρχής οι μέθοδοι που χρησιμοποιεί ο απέναντί μας.

Συνήθως τα πρώτα σημάδια αρχίζουμε να τα αντιλαμβανόμαστε όταν διαπιστώνουμε πως διαρκώς αμφισβητούμε τον εαυτό μας σε όλα. Όχι μόνο όταν ερχόμαστε σε επαφή με το πρόσωπο που μας έχει επηρεάσει, αλλά και με τις υπόλοιπες διαπροσωπικές μας σχέσεις. Ναι, ίσως πονάει η διαπίστωση, αλλά αν βρίσκεσαι σε αυτό το σημείο πάει να πει ότι ο ψεύτης δίπλα σου έχει ήδη κάνει τη δουλειά του. Σε έχει πείσει και εσένα, για το πόσο λάθος είσαι.

Πριν μπεις σε έναν φαύλο κύκλο και απορήσεις για ποιο λόγο θέλει να σου κάνει κακό ένα αγαπημένο σου πρόσωπο, μην πας πολύ μακρυά. Τουλάχιστον, μην απομακρυνθείς από τη δελεαστική έννοια της εξουσίας. Ναι, εκείνη που τους τραβάει δίχως έλεος. Εκείνη που στο όνομά της έχουν γίνει εγκλήματα. Δεν έχεις ιδέα πόσο ψηλά ανεβάζει την καταπατημένη αυτοεκτίμηση ορισμένων ανθρώπων η εξουσία. Έστω κι έτσι, νιώθουν μικροί θεοί, τουλάχιστον λίγο πριν την απότομη πτώση. Μέχρι πάλι να βρουν τρόπο να ασκήσουν την εξουσία τους και να ανέβουν.

Κι από την άλλη, δεν έχεις ιδέα πόσο βολικό είναι για ορισμένους να λειτουργούν λες και παίζουν σκάκι θεωρώντας πως είσαι ένα μικρό πιόνι τους. Τι πιο ευάλωτο άλλωστε από έναν ερωτευμένο άνθρωπο; Ο ερωτευμένος είναι σαν ένα αραχνοΰφαντο ύφασμα. Τόσο λεπτός, τόσο ευαίσθητος στο άγγιγμα που επιτρέπει όμως στον άλλον να δει τα πάντα. Νομίζεις ότι δήθεν είσαι καλυμμένος, αλλά ο άλλος βλέπει και ξέρει τι πρέπει να κάνει για να σε έχει υποχείριό του.

Άλλωστε, πώς να φύγει ένας άνθρωπος που δεν πιστεύει στον ίδιο του τον εαυτό; Σε τι πόδια θα σταθεί, αφού τα δικά του έχουν κοπεί; Έτσι κι εσύ δε θα ρισκάρεις να χάσεις την μπαλάντζα σου. Αυτό που σου επιβεβαιώνει κάθε φορά πόσο αναξιόπιστος είσαι και πόσο μισός μένεις χωρίς τον άλλον. Γιατί και πώς να φύγεις λοιπόν;

Μην ξεχνάς πόσο ανακουφιστικό είναι για κάποιον να έχει ένα εξιλαστήριο θύμα. Κάποιον που θα του επιρρίπτει τις ευθύνες που ο ίδιος δεν μπορεί να αναλάβει. Κάποιον που θα χρησιμοποιεί για να δικαιολογήσει όλες τις συμπεριφορές του -και κυρίως τις άσχημες. Κάποιον να τον χρειάζεται σαν σκαλοπάτι για να πείσει τον εαυτό του πως μόνο ο ίδιος έχει δίκιο.

Ναι, τώρα θυμάσαι όλες εκείνες τις φορές που σε κατηγόρησε για το πόσο άδικο είχες, πόσο άσχημα φέρθηκες, πόσο πληγώθηκε από τη συμπεριφορά σου. Κι εσύ δεν μπορούσες καν να ανακαλέσεις τι είπες ή τι έκανες. Αλλά από κάποιο σημείο και μετά έγινε συνήθεια. Έλεγες πως για να επιμένει θα έκανες κάτι άθελά σου. Και κατηγορούσες τον εαυτό σου, τα έβαζες μαζί του. Ενώ το μόνο που έπρεπε να κάνεις ήταν να το βάλεις στα πόδια. Να φύγεις και να μην κοιτάξεις πίσω.

Ναι πάλι θα είσαι ο κακός λύκος του παραμυθιού. Και τι με αυτό; Πάντα ήσουν και πάντα θα είσαι. Αλλά τουλάχιστον τώρα θα ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι όχι. Δε θα απορείς ακόμα και για τα αυτονόητα. Θα αναπνεύσεις. Στην αρχή μικρές κοφτές ανάσες, μέχρι να γεμίσουν τα πνευμόνια σου οξυγόνο. Κι αυτή τη φορά χωρίς τύψεις μήπως εισπνέεις τον αέρα του άλλου…