Τα παιδικά παραμύθια έχουν την εξής μαγική ιδιότητα. Μπορούν να παρουσιάσουν μία άσχημη κοινωνική πραγματικότητα με τον πιο όμορφο τρόπο. Αυτό δε ζητάμε ενίοτε κάποιοι ενήλικες; Μεγάλοι, πλέον, μπορούμε να τα κατανοήσουμε καλύτερα. Τα ηθικά τους διδάγματα τα βιώσαμε, έχουμε πλέον εικόνες με ανθρώπους που γνωρίσαμε στη θέση των ηρώων τους. Γι’ αυτό και μένουν ανεξίτηλα στη μνήμη μας, ενώ πραγματικά περιστατικά της αληθινής μας ζωής έχουν διαγραφεί ολοσχερώς.

Το 1835 ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν άρχισε να γράφει παιδικά παραμύθια, καταφέρνοντας έτσι να μείνει αθάνατος στις επόμενες γενιές. Ένα εξ αυτών είναι «το ασχημόπαπο που έγινε κύκνος». Ένα παραμύθι που μιλά για τη διαφορετικότητα και τη δύναμη του εσωτερικού κόσμου ενός ανθρώπου στο να αλλάζει όχι μόνο τις κοινωνικές συνθήκες γύρω του αλλά ακόμη και την εξωτερική εικόνα του στα μάτια όσων τον κοιτούν.

Ένα άσχημο στην όψη παπί φεύγει από την οικογένειά του κι αρχίζει να περιπλανιέται, θέλοντας απλά να γλιτώσει από τα πειράγματα όλων των ζώων για την άσχημη εικόνα του. Θέλει να βρει τους «ομοίους» του. Απλά αποδοχή. Μετά από μια πορεία δημιουργίας εμπειριών ζωής κι εξωτερίκευσης των πραγματικών του κλίσεων και ικανοτήτων, το ίδιο αυτό παπί ανακαλύπτει στην αντανάκλασή του ότι είναι ένας πανέμορφος κύκνος.

Οι πραγματικές δυνατότητες κάποιου, τα μοναδικά χαρίσματά του κι ο τρόπος ζωής του μπορούν να αλλάξουν ακόμη και τον τρόπο του «φαίνεσθαι»; Ναι, φυσικά το μπορούν. Ένας, κατά τα κοινωνικά πρότυπα πάντα, «άσχημος» άνθρωπος έχει την εσωτερική δύναμη, εάν το θελήσει, με τη στάση ζωής του και με τα ιδιαίτερα χαρίσματά του (αυτά που αφορούν την ψυχή) να αλλάξει οριστικά τον τρόπο που φαίνεται σε ορισμένους ανθρώπους. Ακόμη και στον ίδιο του τον εαυτό.

Όχι, τα ζυγωματικά δεν αλλάζουν ως δια μαγείας, οι μύτες δε μικραίνουν, το ύψος δεν αυξάνεται και τα κιλά δεν εξαφανίζονται. Αλλάζει, όμως, η οπτική κάποιων ανθρώπων όσον αφορά το πώς φαίνεσαι σ’ αυτούς. Κερδίζεις τον άλλον κι αλλάζει ο τρόπος που σε κοιτά. Το χρώμα των ματιών π.χ. δεν αλλάζει, αλλάζει ο τρόπος, όμως που ο άλλος κοιτά αυτά τα μάτια. Μέσα από έναν ιδιαίτερο συναισθηματικό σύνδεσμο που αναπτύσσεται, με μια πιο λεπτομερή παρατήρηση του τι βρίσκεται πίσω από τα μάτια αυτά, ξαφνικά αυτά τα ίδια μάτια γίνονται ελκυστικά, γοητευτικά. Άλλωστε, τι θεωρεί ο καθένας μας όμορφο; Αυτό που εμείς θεωρούμε αποδεκτό, σε μια κλίμακα της οποίας τα κριτήρια τα φτιάχνουμε εμείς όσον αφορά την αισθητική των πραγμάτων.

Αυτό που δεν έχει αναλυθεί εκτενώς είναι το ακριβώς αντίστροφο. Το παραμύθι έχει δύο όψεις κι όχι μία. Το ίδιο εκπληκτικό νόημά του μεταφράζεται και προσαρμόζεται στην ενήλικη πραγματικότητα και με τον αντίστροφο τρόπο. Αφορά το πώς ένας φαινομενικά όμορφος άνθρωπος, μετά από μια ουσιαστική γνωριμία, αλλάζει και στα μάτια μας φαίνεται άσχημος.

Γνωρίζουμε έναν άνθρωπο και γοητευόμαστε. Γοητευτικός, ελκυστικός. Κορμί και πρόσωπο. Η πλειοψηφία τον λέει «όμορφο» κι αυτή είναι και η δική σου αρχική εκτίμηση. Γνωρίζοντάς τον, όμως, καλύτερα εκπλήσσεσαι. Πίσω απ’ αυτό το όμορφο πρόσωπο βλέπεις μαυρίλα. Μιζέρια. Βλέπεις επίσης βουνό εγωισμό και φιλαρέσκεια. Κενοδοξία ίσως και λόγια. Λόγια, λόγια, λόγια. Ατέλειωτη δραματοποίηση και θυματοποίηση. Ματαιοδοξία κι αδιάκοπο κυνήγι της εικόνας. Σκληρότητα και αφ υψηλού οπτική των πραγμάτων. Τον ξανακοιτάς μετά απ’ αυτή την πιο ουσιαστική γνωριμία. Δεν τον βρίσκεις καθόλου όμορφο τελικά. Σε απωθεί, κιόλας, η ασχήμια του που τελικά μπορείς και τη διακρίνεις. Μα τι βλέπουν και τον θεωρούν έτσι;

Μελετάς αργότερα κάποια άλλη περίπτωση. Έναν άνθρωπο που αρχικά δε σε γοήτευσε και τόσο με τα φυσικά του κάλλη. Που ερωτικά ίσως και να σε άφηνε αδιάφορο. Είναι δυνατόν, όμως, όλα αυτά ν’ ανατραπούν μετά από πιο ουσιαστική τριβή. Η ικανότητα της προσφοράς του μπορεί να τον κάνει άκρως ερωτεύσιμο. Λίγα ουσιαστικά του στοιχεία, όπως η ζεστή του καλημέρα, η δυναμική μιας «συγνώμης» του ή μια ολόζεστη δοτική καρδιά μπορούν να τον μετατρέψουν σε ένα καθόλα ερωτεύσιμο πλάσμα. Και ναι, τον θεωρείς όμορφο. Ας μη συγκεντρώνει χαρακτηριστικά μοντέλου. Για σένα είναι πανέμορφος.

Υπάρχει, τελικά, και η αντίστροφη παραλλαγή του παραμυθιού. Ο πανέμορφος κύκνος μπορεί κι αυτός να μετατραπεί σε ασχημόπαπο. Με καμία ελπίδα, όμως, εκ νέου μετατροπής. Τι εννοούμε «είναι όμορφος,-η»; Το βαθμό έλξης μας προς το πρόσωπο απέναντι, με κριτήριο μια υποκειμενική καλαισθησία. Εάν ο άνθρωπος απέναντί μας συγκεντρώνει εκείνα τα στοιχεία που αρκούν ώστε ερωτικά σε μας να είναι άκρως επιθυμητός, αυτό από μόνο του δεν αρκεί ώστε να τον βλέπουμε πανέμορφο;

Είναι ο σύνδεσμος που αναπτύσσεται ανάμεσα σε δύο ανθρώπους που επιτρέπει μια διαφορετική, πιο ουσιαστική αξιολόγηση. Είναι αυτά που θα μοιραστείς, αυτά που θα λάβεις ως δώρα από εκείνον. Ο τρόπος που θα σου φερθεί. Αυτά όλα μετατρέπουν από κοντά τον όμορφο άνθρωπο σε άσχημο και το αντίστροφο.

Όλο αυτό ισχύει και σε περίπτωση ενδοσκόπησης. Σταμάτα λίγο να σκέφτεσαι την υπέροχη εικόνα σου και κοίτα τριγύρω τι συναισθήματα προκάλεσες. Δες μετά τον αντικατοπτρισμό σου στη λίμνη του παραμυθιού. Το αν θα δεις ασχημόπαπο ή κύκνο δεν εξαρτάται από κανένα αντικειμενικό κριτήριο εμφάνισης. Από ύψος και βάρος. Αφορά αποκλειστικά και μόνο τη δική σου πορεία στις ζωές των ανθρώπων.

Συντάκτης: Ελευθερία Παπασάββα